İdman və Zehni Sağlamlıq. Məşqin Psixoloji Faydaları

28.08.2024 - 14:32

İdman və zehni sağlamlıq mövzusu son illərdə getdikcə daha çox diqqət çəkən və geniş tədqiqatlar aparılan bir sahədir. Zehni sağlamlıq bir insanın emosional, psixoloji, sosial rifahını əhatə edir və fiziki sağlamlıq qədər vacibdir. İdman və fiziki məşqlər, yalnız bədənin deyil, eyni zamanda zehni sağlamlığın da inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynayır. Bu yazıda məşqin psixoloji faydalarına geniş şəkildə nəzər salacağıq:

1. Məşq və Beynin Kimyası

Məşq beyində bir sıra biokimyəvi prosesləri hərəkətə gətirir ki, bu da insanın əhval-ruhiyyəsinə və ümumi zehni vəziyyətinə birbaşa təsir edir. Məşq zamanı beyində serotonin, dopamin və endorfin kimi neyrotransmitterlərin səviyyəsi artır. Bu kimyəvi maddələr insanın özünü xoşbəxt, rahat və məmnun hiss etməsinə səbəb olur. Xüsusilə endorfinlər "xoşbəxtlik hormonları" olaraq tanınır və onların artması məşqdən sonra yaranan yaxşı əhval-ruhiyyəni izah edir.

Məşq həm də beyindəki stress hormonu olan kortizolun səviyyəsini azaldır. Bu, stresin idarə edilməsinə və əhvalın stabilləşməsinə kömək edir. Mütəmadi məşq edən insanlarda bu kimyəvi maddələrin səviyyəsinin daha yaxşı tənzimləndiyi və depressiya, narahatlıq kimi zehni sağlamlıq problemlərinin riskinin azaldığı müşahidə edilir.

2. Stres və Anksiyete ilə Mübarizə

Stres və anksiyete müasir həyatın qaçılmaz hissələridir. Məşq bu problemlərlə mübarizədə təsirli bir vasitədir. Fiziki fəaliyyət insanın zehnini gündəlik problemlərdən uzaqlaşdırır və ona təbii bir “qaçış” imkanı verir. Həmçinin, məşq zamanı nəfəsin dərinləşməsi, ürək-damar sisteminin aktivləşməsi, bədənin rahatlamasına və sakitləşməsinə kömək edir.

Bundan əlavə, aerobik məşqlərin (məsələn, qaçış, üzgüçülük, velosiped sürmə) xüsusilə stres və anksiyetə ilə mübarizədə effektiv olduğu göstərilmişdir. Məşq zamanı bədənin enerjisini sərf etməsi və əzələlərin gərginliyinin azalması, stresin fiziki təsirlərini də azaldır.

3. Depressiya ilə Mübarizə

Məşq depressiya ilə mübarizədə də mühüm rol oynayır. Araşdırmalar göstərir ki, mütəmadi fiziki fəaliyyət, yüngül və orta dərəcəli depressiya simptomlarını azaltmaqda təsirli ola bilər. Məşq antidepresanlar və ya psixoterapiya ilə yanaşı istifadə edildikdə, daha yaxşı nəticələr əldə edilə bilər.

Bundan əlavə, fiziki fəaliyyətin gündəlik həyatın bir hissəsi olması, özünə hörmətin artmasına, sosial qarşılıqlı əlaqələrin güclənməsinə və həyat keyfiyyətinin ümumi yaxşılaşmasına səbəb olur. İdman klublarında və ya qruplarda iştirak etmək, insanlara həm sosial dəstək təmin edir, həm də təkliyin öhdəsindən gəlməyə kömək edir.

4. Özünə Güvən və Özünə Hörmətin Artması

Məşq, insanların öz bədənlərinə olan münasibətini yaxşılaşdırır və bu da özünə güvənin artmasına səbəb olur. Müntəzəm fiziki fəaliyyət nəticəsində bədənin formasının və fiziki gücünün yaxşılaşması, insanların özlərini daha yaxşı hiss etmələrinə səbəb olur. Bu, yalnız fiziki görünüşlə bağlı deyil, eyni zamanda insanların özlərini daha bacarıqlı və nəzarət altında hiss etmələri ilə də əlaqədardır.

İdmanda uğur qazanmaq və ya bir hədəfə çatmaq (məsələn, müəyyən bir məsafəni qaçmaq, müəyyən bir ağırlığı qaldırmaq və s.) insanlarda özlərinə inamı artırır. Bu inam, digər həyat sahələrində də özünü göstərə bilər və insanların qarşıya qoyduqları məqsədlərə çatmalarına kömək edə bilər.

5. Yuxu Keyfiyyətinin Yaxşılaşması

Yuxu, zehni sağlamlığın əsas komponentlərindən biridir və yaxşı yuxu, sağlam zehni vəziyyəti dəstəkləyir. Məşq yuxu keyfiyyətini yaxşılaşdırır və bu, dolayısı ilə zehni sağlamlığın yaxşılaşmasına kömək edir. Araşdırmalar göstərir ki, mütəmadi fiziki fəaliyyət yuxunun dərinləşməsinə və daha sürətli yuxuya getməyə kömək edir.

Məşq zamanı sərf olunan enerji bədənin daha çox istirahətə ehtiyac duyduğu bir vəziyyət yaradır. Nəticədə, insanlar daha dərin və sakit yuxuya sahib olurlar. Yuxu problemləri olan insanlar üçün məşq təbii bir müalicə üsulu olaraq tövsiyə edilir.

6. Koqnitiv Funksiyaların Yaxşılaşması

Məşq yalnız əhval-ruhiyyəni deyil, eyni zamanda beyin funksiyalarını da yaxşılaşdırır. Fiziki fəaliyyət beyin hüceyrələrinin böyüməsini stimullaşdırır və yeni neyronların yaranmasına kömək edir. Bu, yaddaşın, diqqətin və ümumi koqnitiv funksiyaların yaxşılaşmasına səbəb olur.

Xüsusilə, yaşlandıqca məşq etmək beyinin sağlamlığını qorumaq üçün çox vacibdir. Müntəzəm fiziki fəaliyyət, Altsheymer xəstəliyi və demensiya kimi koqnitiv xəstəliklərin riskini azaltmağa kömək edir.

7. Sosial Qarşılıqlı Əlaqə və Dəstək

Məşq sosial qarşılıqlı əlaqələri də təşviq edir. İdman qruplarında və ya klublarda iştirak etmək insanlara yeni dostlar tapmaq, sosial dəstək qazanmaq və icmada iştirak etmək imkanı verir. Bu, təkliyin qarşısını almağa və sosial izolyasiyadan yaranan mənfi təsirləri azaltmağa kömək edir.

Sosial qarşılıqlı əlaqələr zehni sağlamlığın qorunmasında mühüm rol oynayır. İnsanlar sosial olaraq dəstəkləndikdə streslə daha yaxşı mübarizə aparır, özlərini daha güvənli hiss edir və ümumi rifahları yaxşılaşır.

8. Disiplin və Məsuliyyətin Artması

Məşq insanlara disiplin və məsuliyyət hissini də aşılaya bilər. Müntəzəm məşq rejimi yaratmaq və ona riayət etmək insanlara öz həyatlarına nəzarət etmə hissi verir. Bu, həm də şəxsi hədəflərin müəyyənləşdirilməsi və onlara çatmaq üçün sistematik bir yanaşma tətbiq etməyi öyrədir.

Məşq disiplini, iş və şəxsi həyatın digər sahələrinə də müsbət təsir göstərə bilər. İnsanlar daha məhsuldar və hədəflərinə daha çox yönümlü olurlar, bu da ümumi həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır.

9. Təbii Antidepresan Rolunda Məşq

Məşq təbii bir antidepresan rolunu oynaya bilər. Araşdırmalar göstərir ki, məşq edən insanlarda depressiya simptomları daha az olur və onlar daha yaxşı əhval-ruhiyyəyə malik olurlar. Məşq, beyindəki serotonin və dopamin səviyyələrini artırmaqla depressiyaya qarşı mübarizə aparır və ümumi emosional rifahı yaxşılaşdırır.

Məşqin təbii antidepresan təsiri onun uzunmüddətli faydaları ilə də bağlıdır. Müntəzəm məşq rejiminin qorunması insanların uzun müddət sağlam və xoşbəxt qalmasına kömək edir.